Alles over burgerschap

Na bijna twee jaar vol ongeduld werden in maart 2024 eindelijk de nieuwe conceptkerndoelen gepresenteerd. Een team van leraren, vakinhoudelijke experts en curriculumexperts heeft de oorspronkelijke bouwstenen van curriculum.nu aangescherpt en geactualiseerd.

Wat gaat er inhoudelijk veranderen?

Let op! De kerndoelen die nu zijn gepresenteerd zijn conceptueel. Het komende jaar worden ze “beproefd in het onderwijsveld” en daarna moeten ze nog worden vastgesteld door de Tweede Kamer. De officiële goedkeuring van de kerndoelen is dus sterk afhankelijk van de wetgever.

Er zijn drie domeinen, daarbinnen heb je telkens kerndoelen met een doelzin:

A. Schoolcultuur
1. Schoolcultuur: De school zorgt voor een democratische cultuur.

B. Samenleving en democratie
2. Diversiteit: De leerling handelt respectvol vanuit kennis over een diverse samenleving.
3. Democratische waarden: De leerling geeft aan hoe diens handelen verbonden is met democratische waarden.
4. Maatschappelijke betrokkenheid: De leerling verkent verschillende mogelijkheden om bij te dragen aan de samenleving.
5. Democratische betrokkenheid: De leerling verkent hoe die democratisch handelen binnen de democratische rechtsstaat kan vormgeven.

C. Maatschappelijke vraagstukken
6. Maatschappelijke vraagstukken: De leerling weegt af welke mogelijkheden die heeft om ten aanzien van maatschappelijke vraagstukken te handelen.

Deze kerndoelen gelden voor het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs krijgt maatschappijleer een vernieuwing met uitbreiding van de burgerschapsdoelen.

Heb je hulp nodig bij het integreren van burgerschap binnen de school? Wij werken samen met VRIE Burgerschapseducatie: advies, cursussen en meer voor scholen in het primair- en voortgezet onderwijs.

Waarom worden er nieuwe kerndoelen voor burgerschap ontwikkeld?

Er is een aangescherpte wet burgerschap. Er zijn door SLO burgerkaarten ontwikkeld om de wet meer handen en voeten te geven. Desalniettemin blijft het onderwijsveld aangeven dat dit nog steeds onduidelijk is: op welke manier moet je er invulling aangeven. Voor scholen vormen kerndoelen een bekend leidraad om lessen of projecten op te baseren, juist nu de inspectie streng toezicht houdt op het gebied van burgerschap.

Methode M voor burgerschap

Onze methode voor burgerschap is compact en compleet. Het zijn telkens 20 lessen die je los van elkaar kan inpassen in je bestaande lesprogramma en waarmee je voldoet aan de wet op burgerschap.

Voor het basisonderwijs hebben we de burgerschapskaarten, voor het voortgezet onderwijs en mbo hebben we een module ‘Onderbouw’ en een module ‘Bovenbouw’.

Voor scholen is het belangrijk dat er tot nu maar één wettelijk eis gesteld is aan burgerschap en dat is de wet op burgerschap. Totdat de kerndoelen door de Tweede Kamer in de wet is vastgesteld, geldt enkel de wet zelf.

Het onderwijs bevordert actief burgerschap en sociale cohesie op doelgerichte en samenhangende wijze, waarbij het onderwijs zich in ieder geval herkenbaar richt op:

1. het bijbrengen van respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat, zoals verankerd in de Grondwet, en de universeel geldende fundamentele rechten en vrijheden van de mens, en het handelen naar deze basiswaarden op school;
2. het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die de leerling in staat stellen deel uit te maken van en bij te dragen aan de pluriforme, democratische Nederlandse samenleving; en
3. het bijbrengen van kennis over en respect voor verschillen in godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, afkomst, geslacht, handicap of seksuele gerichtheid alsmede de waarde dat gelijke gevallen gelijk behandeld worden.

Het bevoegd gezag draagt zorg voor een schoolcultuur die in overeenstemming is met de waarden, bedoeld in het derde lid, onderdeel a, creëert een omgeving waarin leerlingen worden gestimuleerd actief te oefenen met de omgang met en het handelen naar deze waarden en draagt voorts zorg voor een omgeving waarin leerlingen en personeel zich veilig en geaccepteerd weten, ongeacht de in het derde lid, onder c, genoemde verschillen.

Bron: Wet op voortgezet onderwijs

Als school mag je ook je eigen leerlijn bouwen op basis van de wet. Als je duidelijk kan aantonen dat je als school actief met docenten en leerlingen aan de bovenstaande wet werkt, dan voldoe je aan de kaders van de inspectie.

Lees verder →

De basisvaardigheden bestaan al lang: taal, rekenen en digitale geletterdheid. Het ministerie van Onderwijs heeft hier burgerschap aan toegevoegd. Na diverse internationale onderzoeken vindt men dat leerlingen op het gebied van burgerschap over onvoldoende kennis en vaardigheden beschikken. Leerlingen in Nederland moeten meer actief worden betrokken bij de samenleving en kennis krijgen over democratie, rechtsstaat, duurzaamheid en diversiteit.

De korte versie

• Basisvaardigheden burgerschap zijn sociale en maatschappelijke vaardigheden die leerlingen nodig hebben om deel te nemen aan de samenleving.
• Scholen moeten vanaf 2021 actief burgerschap en sociale cohesie bevorderen volgens een nieuwe wet.
• Leerlingen moeten kennis opdoen over basiswaarden zoals vrijheid, gelijkheid en solidariteit, evenals het functioneren van de Nederlandse democratie.
• Scholen moeten ook leerlingen helpen bij het ontwikkelen van een passende houding ten opzichte van mensen met andere opvattingen en leren hoe respectvol om te gaan met verschillen.
• Gebruik Methode M voor burgerschap als lesmethode om je burgerschapsdoelen te halen.

Wat zijn basisvaardigheden burgerschap?

Bij vaardigheden moet je denken aan actief burgerschap en participatie. Kennismaken met vrijwilligerswerk, je mening kunnen beargumenteren, opkomen voor je rechten, participeren in het bestuur en respectvol kunnen omgaan met verschillen. Daarnaast moeten leerlingen ook weten hoe de Nederlandse democratie functioneert.

Het SLO heeft de basisvaardigheden burgerschap uitgewerkt in zeven bouwstenen. We geven er voorbeelden van een vaardigheid bij.

1. Vrijheid en Gelijkheid. Bijvoorbeeld: Het kunnen opkomen voor de eigen rechten en die van anderen.
2. Macht en Inspraak. Bijvoorbeeld: Het kunnen deelnemen aan besluitvorming en het uitoefenen van invloed op de eigen leefomgeving.
3. Democratische cultuur. Bijvoorbeeld: Het kunnen omgaan met diversiteit van meningen en het respecteren van de rechtsstaat.
4. Identiteit. Bijvoorbeeld: Het kunnen reflecteren op de eigen identiteit en die van anderen.
5. Diversiteit. Bijvoorbeeld: Het kunnen omgaan met verschillen tussen mensen en het kunnen voorkomen van discriminatie.
6. Solidariteit. Bijvoorbeeld: Het kunnen bijdragen aan het welzijn van anderen en het kunnen omgaan met maatschappelijke vraagstukken.
7. Digitaal samenleven. Bijvoorbeeld: Het kunnen omgaan met digitale media en het kunnen herkennen en voorkomen van online risico’s.

Hoe breng ik de basisvaardigheden voor burgerschap op orde?

De inspectie controleert op de volgende punten met betrekking tot burgerschapsonderwijs:

• Of scholen en instellingen op een doelgerichte, samenhangende en herkenbare manier kennis over de basiswaarden van de democratische rechtsstaat bevorderen bij leerlingen en studenten.
• Of scholen en instellingen de sociale en maatschappelijke competenties van leerlingen laten ontwikkelen die nodig zijn voor het samenleven in een democratische rechtsstaat.
• Of de basiswaarden zichtbaar zijn op school en of leerlingen hiermee kunnen oefenen.
• Of de school een omgeving biedt waarin iedereen zich geaccepteerd en veilig voelt.
• Of scholen en instellingen voldoen aan de wettelijke eisen voor bevordering van burgerschap en sociale cohesie.
• Of het bestuur haar zorgplicht invult met betrekking tot burgerschapsonderwijs.

Hoe maak ik de vertaling naar de lespraktijk?

Het begint altijd met een visie op burgerschapsonderwijs. Deze is dus niet voor alle scholen hetzelfde, omdat de school deze met eigen waarden mag invullen. Wel moet de visie voldoen aan de bouwstenen die door SLO zijn beschreven.

Hieruit komen concrete leerdoelen voort die je per leerjaar (voor alle leerjaren) formuleert. Deze leerdoelen koppel je aan je huidig onderwijsaanbod. Zo zie je op welke leerdoelen de school nog extra onderwijs moet inzetten.

Heb je hulp nodig bij het integreren van burgerschap binnen de school? Wij werken samen met VRIE Burgerschapseducatie: advies, cursussen en meer voor scholen in het primair- en voortgezet onderwijs.

Methode M voor burgerschap

Methode M heeft verschillende modulen voor burgerschap ontwikkeld. Er is een aparte module voor de onderbouw (leeftijd 12 tot 15 jaar: vmbo, havo, vwo met een differentiatie voor ISK- en praktijkonderwijs) en een module voor de bovenbouw (16 tot 18 jaar: vmbo, havo, vwo en mbo). Beide modulen bevatten 20 lessen die de samen de vier domeinen van burgerschapsonderwijs omvatten. De 20 lessen kunnen los van elkaar gebruikt worden. Dit geeft de school de vrijheid en ruimte om de lessen op verschillende plekken in te zetten. Bij het vak burgerschap, bij mentorlessen, in projectvorm.

In elke les staat een onderwerp centraal. De leerlingen verdiepen zich in dit onderwerp en gaan vervolgens zelf aan de slag. Ze verwerken de kennis via creatieve en actieve werkvormen. Ze maken zich de lesstof dus echt eigen door deze toe te passen in praktische opdrachten. De les wordt afgesloten met enkele reflectievragen. De leerlingen maken de opdrachten alleen, in een groepje of als klas. Deze keuzes zijn aan jou!

Ik draai het liever om: wat is volgens jou burgerschap? De wet op burgerschap biedt ruimte om zelf te bepalen wat burgerschap voor jou betekent. De wet geeft voornamelijk het kader waarbinnen je burgerschapsonderwijs maakt. Dus. Laten we even kort kijken naar de wet op burgerschap:

De school stimuleert actief burgerschap en sociale cohesie op de volgende onderdelen:

1. De basiswaarden van de democratische rechtsstaat, de universele rechten en vrijheden van de mens en het handelen daarna op school.
2. Het ontwikkelen van sociale en maatschappelijke competenties.
3. Het bijbrengen van kennis over en respect voor verschillen in godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, afkomst, geslacht, handicap of seksuele gerichtheid en artikel 1 van onze grondwet.

De schoolcultuur moet hierin mee in overeenstemming zijn en de school. Leerlingen moeten hiermee op school kunnen oefenen. De schoolcultuur moet dit uitdragen, zodat docenten en leerlingen zich veilig en geaccepteerd voelen.

Bron: Wet op voortgezet onderwijs

Oke, maar wat is dan actief burgerschap?

Met actief burgerschap wordt bedoeld dat je deelneemt aan de samenleving. Dit houdt in dat je zelf het initiatief neemt om maatschappelijke problemen, zowel klein als groot, aan te pakken. Ook betekent dit dat je deelneemt aan het democratische proces, bijvoorbeeld door te gaan stemmen tijdens verkiezingen.

Het verschil tussen burgerschap en burgerschapsonderwijs?

Burgerschap houdt in dat mensen actief deelnemen aan de maatschappij. Met burgerschapsonderwijs probeert de school dit te stimuleren door leerlingen er letterlijk mee te laten oefenen.

Simpel voorbeeld: organiseer zelf scholierenverkiezingen. Of: laat leerlingen vanuit verschillende belangen en posities naar maatschappelijke problemen kijken.

Hoe ziet burgerschapsonderwijs eruit?

Een groot deel van het burgerschapsonderwijs zit al in de cultuur van de school, of in het docentschap zelf. Immers, je bent niet alleen een expert in een vak, maar ook een opvoeder en socialisator. Daarom worden veel basiswaarden al overgedragen in het dagelijkse contact tussen school en leerling.

Toch verdienen een aantal zaken wat meer aandacht, zoals het belang van een democratische rechtsstaat, het tolerante omgaan met onderlinge verschillen en de impact van maatschappelijke problemen op mensen in de samenleving.

Aan de slag met burgerschapsonderwijs

Burgerschapsonderwijs is dus een combinatie van de schoolcultuur en de dagelijkse omgang met elkaar, het leren over het belang van de democratische rechtsstaat en het aanleren van een aantal maatschappelijke en sociale competenties om onderlinge tolerantie en weerbaarheid te vergroten.

Het SLO heeft in opdracht van het ministerie van OCW kerndoelen gemaakt, deze zijn nu nog in concept, waarmee je in de onderbouw het burgerschapsonderwijs vorm moet geven.

En laten wij nu net een methode voor burgerschap hebben geschreven. Een methode die de ruimte laat op inhoud, maar ook op de praktische invulling. Neem gelijk een kijkje.

Heb je hulp nodig bij het integreren van burgerschap binnen de school? Wij werken samen met VRIE Burgerschapseducatie: advies, cursussen en meer voor scholen in het primair- en voortgezet onderwijs.